Meetbare inclusiviteit in het ov: een quickscan

Het debat over hoe de economische en maatschappelijke functie van het openbaar vervoer zich tot elkaar verhouden, is al zo oud als het ov zelf. Dit is deels te wijten aan het feit dat de maatschappelijke waarde van het ov niet goed objectief en meetbaar te maken is. 

In dit artikel vertelt Sjors Bes, student Mobiliteit aan Breda University of Applied Sciences, over de Quickscan Inclusief ov die hij ontwikkelde tijdens zijn stage bij Forseti. Deze quickscan zorgt voor een eenduidiger beeld van mobiliteitsinclusiviteit en de maatschappelijke waarde van een ov-lijn of netwerk.

Een belangrijke trend in de Nederlandse ov-wereld is de opwaardering van buslijnen met veel reizigers. Deze ‘dikke buslijnen’ worden opgeschaald tot hoogwaardige ov-lijnen (HOV) waarbij snelheid en frequentie worden verhoogd. Voor snelle reizigers, zoals forenzen of studenten, ontstaat er zo een aantrekkelijker ov-product. 

De andere kant van de ov-markt

Tegelijkertijd speelt er aan de onderkant van de ov-markt  een andere trend. De ‘dunne buslijnen’ worden niet altijd meer levensvatbaar geacht, en dreigen vaak geschrapt of afgeschaald te worden. Dit gebeurt doorgaans op basis van objectieve vervoerskundige data, zoals reizigersaantallen of kostendekkingsgraad. Maatschappelijke argumenten om bijvoorbeeld een lijn te behouden zijn er wel, waarvan de belangrijkste het voorkomen van mobiliteitsarmoede is. 

Of er sprake is van mobiliteitsarmoede is echter niet objectief genoeg vast te stellen. Er is wel vraag naar om die maatschappelijke argumenten objectiever te kunnen benaderen. Zolang dat niet gebeurt blijft de kostendekkingsgraad de dominante factor in besluitvorming, zonder goed zicht op de sociale factoren met soms hogere maatschappelijke kosten.

In de coronacrisis is dit probleem nog urgenter geworden. Door teruggelopen reizigersaantallen zijn de financiële middelen schaarser dan voorheen. Vervoerders en ov-autoriteiten worden nog meer gedwongen anders na te denken over de verdeling van de budgetten voor openbaar vervoer. Hoe zorg je er dan toch nog voor dat het openbaar vervoer voor iedereen blijft? Hoe maak je die maatschappelijke waarde van inclusiviteit meetbaar? Om deze vragen te beantwoorden is binnen Forseti de afgelopen tijd gewerkt aan een Quickscan Inclusief ov.

Mobiliteitsarmoede in kaart

Van oudsher heeft het openbaar vervoer twee functies; een economische en een sociale. Vanuit de economische functie moet het ov vooral snel zijn en met de auto kunnen concurreren. Vanuit de sociale functie moet het ov er juist zijn om zo veel mogelijk mensen op weg te helpen en sociale uitsluiting tegen te gaan. Wanneer mensen zich niet kunnen verplaatsen en niet kunnen deelnemen aan de maatschappij is er sprake van mobiliteitsarmoede.

De Quickscan Inclusief ov is vooral nuttig voor lijnen die door hoogrisico-gebieden lopen. Er zijn verschillende manieren om mobiliteitsarmoede verder te benaderen. Een manier is met de Mobiliteitsdonut van Mobycon. Dit model laat zien dat mobiliteit idealiter binnen een bepaalde bandbreedte georganiseerd wordt. Wanneer de mobiliteit van personen onder de ondergrens van basismobiliteit ligt, is er sprake van mobiliteitsarmoede. 

Meten met indicatoren

De Mobiliteitsdonut onderscheidt zes dimensies van mobiliteitsarmoede: toegankelijkheid, bereikbaarheid, betaalbaarheid, vaardigheid, veiligheid en vrijheid. Deze dimensies vormen de basis voor de indicatoren waarmee mobiliteitsinclusiviteit meetbaar wordt gemaakt.

Niet elke dimensie is even goed meetbaar of objectief te benaderen. Voor toegankelijkheid is bijvoorbeeld duidelijk te meten hoeveel haltes uitgerust zijn met maatregelen om de toegankelijkheid te vergroten. Ook het aantal voorzieningen op loopafstand is goed te meten.

Veiligheid is minder goed objectief te maken. De dimensie vrijheid hangt ook meer samen met reisbehoefte, en dit is iets wat per gebied onderzocht zou moeten worden. Dat maakt het minder geschikt voor een snelle scan.

Werking van de eerste versie van de Quickscan Inclusief ov.

Met deze indicatoren ontstaat er een relatief snelle, objectieve methode om te meten in hoeverre een ov-lijn in een netwerk bijdraagt aan mobiliteitsinclusiviteit. Samen met de indicator vervoersarmoede van het CBS kan zo een compleet beeld worden gevormd van mobiliteitsarmoede in een bepaald gebied op een bepaalde lijn. 

De functies van ov in balans

Een inclusiviteitsscan voor het ov kan ervoor zorgen dat de economische en maatschappelijke waarde meer in balans zijn bij de besluitvorming in het openbaar vervoer. De inclusiviteitsscan draagt bij aan een samenleving waar niemand is buitengesloten om zich te kunnen verplaatsen. Tegelijkertijd kan een goede scan helpen in kaart te brengen waar voor een ov-autoriteit of vervoerder kansen liggen om de reiziger nog meer centraal te zetten.

Inmiddels wordt de inclusiviteitsscan doorontwikkeld en krijgt hij meteen de eerste praktische toepassing. Hiermee wordt een nieuwe stap gezet om het ov voor iedereen te laten werken, en mobiliteitsinclusiviteit meetbaar te maken.

Neem gerust contact op als je hiermee aan de slag wil of meer over dit onderwerp wil weten.