... vrijwilligersvervoer als oplossing voor mobiliteitsarmoede
De uitslagen van de ov-klantbarometer onderstrepen het: het ov-netwerk in Nederland is een steeds aantrekkelijker product. Dat is iets om trots op te zijn. Vervoerders en vervoersautoriteiten hebben het afgelopen decennium ingezet op innovatie, verduurzaming en versnelling door onder andere het strekken van lijnen. Maar zonder vrijwilligersvervoer was dit niet mogelijk geweest.
Samen met Mirjam de Bok en Otto Cazemier van Mobycon verken ik in een serie blogs de voors en tegens van vrijwilligersvervoer als alternatief voor verdwijnende ov-lijndiensten.
Er rijden steeds minder lege bussen, de coronadip daargelaten. De meeste mensen zijn ook bereid om verder te lopen of fietsen naar een snelle en frequente trein of bus. De optelsom is dan ook snel gemaakt vanuit de vervoerder en vervoersautoriteit: alle ballen op hoogwaardig openbaar vervoer.
Niet alleen vervoerders en vervoersautoriteiten komt de eer van deze stijgende kostendekkingsgraad en klantwaardering toe. Dit alles zou niet mogelijk zijn zonder de grote en belangeloze inzet van alle vrijwilligers die actief zijn in buurtbussen, boodschappenplusbussen, wijkhoppers, wensbussen en andere initiatieven. Zonder het sterk groeiende aantal vrijwilligersinitiatieven zou de opschaling van hoogwaardig openbaar vervoer door het strekken en elimineren van onrendabele buslijnen in veel gevallen niet mogelijk zijn geweest.
Is de buurtbus de voedselbank van mobiliteit?
Mobiliteitsarmoede is een oprukkend fenomeen. Buslijnen waar weinig mensen gebruik van maken, zijn vaak niet rendabel genoeg voor de vervoerder. Vooral in gebieden die te kampen hebben met bevolkingskrimp en vergrijzing verandert het vervoersaanbod. Steeds vaker zijn het vrijwilligers die de gaten dichten. Naast een wildgroei van spontane lokale initiatieven zijn er ook steeds meer buurtbuslijnen, die meer geïnstitutionaliseerd opereren, met meestal ondersteuning van ov-vervoerders.
Zijn deze buurtbusverenigingen eigenlijk niet de voedselbanken van de mobiliteitsarmoede? Kun je altijd rekenen op vrijwilligers, en hoe komt een nieuwe buurtbus eigenlijk van de grond?
Vrijwilligers en andere alternatieven
Als alternatief voor wegvallende buslijnen of andere gaten in het mobiliteitsaanbod wordt vaak gekeken naar vrijwilligersvervoer. Al decennialang spelen vrijwilligers een belangrijke rol in het aanvullen van ov-lijnen met buurt- en wijkbussen. Vrijwilligers verzorgen hierbij lijndienstvervoer ondersteund door de vervoersautoriteit en het openbaarvervoerbedrijf. Als doorontwikkeling van de buurtbus zijn er ook flexibele, vraaggestuurde concepten met vrijwilligers, zoals bijvoorbeeld TwentsFlex.
Daarnaast zijn er talloze lokale initiatieven waarbij vrijwilligers met een eigen auto of met een busje vervoer organiseren voor specifieke doelgroepen. Vaak spelen dit soort initiatieven zich af rondom organisaties die betrokken zijn bij ouderen en/of zorg.
Het is mooi om te zien wat er ontstaat, tegelijkertijd kent vrijwilligersvervoer ook zijn beperkingen. Over het algemeen hebben de initiatieven een grote mate van autonomie, opereren ze onafhankelijk en laten zij zich niet makkelijk sturen. Omdat het vaak op enkele personen drijft is de consistentie een achilleshiel. Ook ontbreekt nog wel eens aandacht voor registratie van ritgegevens en reizigers gebruik. Daardoor verdwijnen veel reizigers van de radar en is het lastiger om inzicht te houden in vervoersbehoefte wanneer initiatieven versnipperd zijn. Vaak valt daar ook wel weer een mouw aan te passen.
Kortom: vrijwilligersvervoer is ontzettend belangrijk en kent een eigen dynamiek waar met de juiste aandacht ook een goede aanvulling op het collectieve vervoer uit kan ontstaan.
Relatief nieuw zijn landelijke initiatieven zoals Automaatje van de ANWB. We zien ook ontwikkelingen waarbij vervoersvraag en -aanbod worden gematcht op basis van ritten die al gemaakt worden in de vorm van mee-reisapp’s. Zie het als een eigentijdse vorm van liften of carpoolen. Voor langere afstanden is Blablacar al een aantal jaar zeer succesvol met deze formule. Lokaal vinden deze initiatieven nog beperkt plaats.
Al met al zijn er een hoop initiatieven waarbij vrijwilligers vervoer aanbieden. Al dat aanbod is een zinvolle aanvulling op het mobiliteitsaanbod van professionele aanbieders.
Hier lees je meer over de voor- en nadelen van vrijwilligersvervoer.