Gratis of goedkoop ov ook in Nederland een goed idee?
In Spanje mogen mensen straks gratis treinen. In Duitsland konden reizigers in de maanden juni, juli en augustus voor 9 euro per maand met alle regionale treinen en bussen reizen. In Oostenrijk rijdt je met het klimaticket voor drie euro per dag met het ov en in Luxemburg is het openbaar vervoer gratis. Wanneer wordt het openbaar vervoer in Nederland gratis of goedkoper?
Met de koopkrachtdaling, klimaatdoelen, nasleep van corona en hoge brandstofprijzen is er weer momentum voor deze terugkerende vraag. Het Kennisinstituut voor Mobiliteit gaat er nu het effect van onderzoeken. In dit artikel deel ik graag mijn gedachten en ervaringen.
Zes nadelen van gratis ov
Het is niet zo dat we in Nederland niets gedaan hebben met gratis of goedkoper ov. Onlangs is de provincie Utrecht gestart met gratis openbaar vervoer voor 66-plussers met een krappe beurs. De gemeente Eindhoven heeft bijvoorbeeld jaren geëxperimenteerd met gratis bussen voor dezelfde doelgroep. De ervaringen zijn gemixt. Zes nadelen:
- Gratis openbaar vervoer kost de overheid veel geld;
- Het leidt niet altijd tot meer duurzaamheid:
a. Mensen die al gebruik maakten van het ov gaan meer reizen;
b. Mensen die voorheen fietsten kiezen nu eerder voor het ov;
c. Slechts een klein deel automobilisten koos voor het ov; - De prijs die de consument wilt betalen voor de dienst, ookwel waardeperceptie genoemd, van het ov-product devalueert. Terugdraaien is lastiger dan invoeren;
- De opbrengstenprikkel voor vervoerders valt (deels of geheel) weg;
Het kan leiden tot drukte, terwijl we nu te maken hebben met capaciteits- en personeelskrapte; - Mensen die bij een goed ov-netwerk wonen, profiteren onevenredig veel vergeleken met mensen in gebieden met minder goede bereikbaarheid.
Is goedkoop of gratis ov dan per definitie een slecht idee?
Dat hangt ervan af denk ik. Met de woningbouwopgave en de klimaatopgave wordt de noodzaak van betaalbaar ov alleen maar groter. Parallel daaraan zijn bredere investeringen in ov nodig. Met de grote koopkrachtdaling kan goedkoper ov bijdragen aan het tegengaan van sociale uitsluiting. Daarnaast spreekt het nu opeens een grotere groep automobilisten aan wanneer de brandstofprijzen verder stijgen.
Gratis of goedkoop ov?
Er is ook nog een groot verschil tussen gratis of goedkoop ov. Goedkoop ov genereert tenminste nog wat opbrengsten. Daarnaast behoudt de dienst een perceptie van waarde. Er kan ook minder met hagel geschoten worden door specifieke doelgroepen aan te spreken zoals minima, of wmo’ers, zodat er gerichter geïnvesteerd wordt in het doel. Daar zit vooral de crux.
Het hangt volgens mij altijd af het doel. Gaat het om klimaatdoelstellingen, congestievermindering, lastenverlichting of vooral om het tegengaan van vervoersarmoede? Met een helder doel, kun je ook meten in hoeverre het succesvol is en besluiten eventuele nadelen op de koop toe te nemen.
Wat denk jij? Is gratis of goedkoop ov in Nederland een goed idee?
Terug naar overzicht