Is de tijd al rijp voor spitsheffing en tariefdifferentiatie? In het wmo-vervoer wel

Het plan van NS om een spitsheffing in te voeren heeft behoorlijk wat stof doen opwaaien. De steen ligt daarmee (opnieuw) in de vijver. Tariefdifferentiatie kan een nuttige maatregel zijn om meer spreiding te realiseren. Het lijkt niet uitgesloten dat spits-dal differentiatie vaker gaat opduiken de komende jaren. Niet alleen in landelijk ov, ook in het regionale bus- en wmo-vervoer.

Er zijn veel bezwaren tegen het plan van NS te bedenken, ook al is nog helemaal niet helder hoe en onder welke voorwaarden men de spitsheffing wil invoeren. Onder meer reizigersvereniging Rover vindt het een oneerlijke maatregel die treinreizigers straft. 

De maatregel is op het eerste gezicht niet de meest charmante, maar het is wel een hele pragmatische omdat het relatief makkelijk en snel in te voeren is. Ook met meer inspanningen en investeringen in materieel en personeel loopt het publieke vervoerssysteem op langere termijn tegen haar grenzen aan, als we op dezelfde momenten blijven reizen. 

Gedragsverandering te stimuleren

Momenteel houden de chauffeurstekorten in het doelgroepenvervoer en ov de sector in zijn greep. Met onder meer de toenemende vergrijzing (chauffeurs met pensioen en een grote groep kwetsbare reizigers) is het niet te verwachten dat de capaciteitsproblemen in de nabije toekomst worden opgelost. Met name piekmomenten in ochtend- en avondspits leggen een grote druk op het vervoerssysteem. Door reizigers beter te spreiden over de dag en over de week kan de capaciteit beter benut worden.

Een doel van de spitsheffing is om gedragsverandering te stimuleren: reizigers kiezen mogelijk voor een reis in een daluur wat de spreiding ten goede komt. En we weten dat een deel van de reizigers de flexibiliteit heeft om iets vroeger of later te reizen. Een deel van de kritiek op de spitsheffing van NS is dat veel treinforensen geen keuze hebben wanneer ze aankomen op school of werk. Zo lang er op hun bestemming niks verandert, kunnen ze hun reisgedrag ook niet aanpassen.

Wmo-vervoer biedt meer ruimte voor tariefdifferentiatie

In sommige vormen van doelgroepenvervoer bestaat er meer ruimte voor tariefdifferentiatie – bijvoorbeeld in het Wmo-vervoer. Dit vervoer is doorgaans sociaal-recreatief van aard en dus minder gebonden aan het strakke 9-tot-5-ritme. In de nasleep van corona is in een aantal regio’s het Wmo-vervoer in de spitsen zelfs helemaal opgeschort om alle ruimte te geven aan het leerlingenvervoer. Met veel begrip en zonder veel klachten. Wanneer deze noodmaatregel kan worden teruggedraaid is het de vraag: gaan we weer terug naar het oude normaal, of voeren we een spits/dal-differentiatie in? 

Dit is hét moment om een nieuw normaal te creëren: goedkoper wmo-vervoer in de daluren en duurder in de spits. Onder meer in Zwolle en Kampen is al een tariefverschil tussen spits- en daluren voor de regiotaxi. En in veel vooral modernere bestekken is er de flexibiliteit om hiermee aan de slag te gaan, maar wordt deze nog niet benut. 

Verleiden tot spreiden

De sociaal-recreatieve aard van het Wmo-vervoer biedt dus kansen om de reizen meer te spreiden over de dag. Het is hierbij zoeken naar de juiste aanpak om deze flexibele doelgroep ook echt te verleiden. Het begint daar al bij hoe je de prijsverschillen aanvliegt: spreek bijvoorbeeld niet van een spitsheffing (als ware het een boete), maar van dalkorting. Dat klinkt meer als een verleiding, met een concreet resultaat. De eigen bijdrage voor bijvoorbeeld het Wmo-vervoer is afgeleid van de ov-prijzen. De tariefstijging  in het ov kan ook deels vertaald worden naar een hoger spitstarief ten opzichte van het daltarief. Voor Wmo’ers met een beperkt budget is een stoel die met korting wordt aangeboden meer dan welkom.

Vervoersplanners zouden (binnen afgesproken bandbreedtes) het instrument korting nog verder kunnen doortrekken op andere momenten wanneer dit juist geld bespaart in de uitvoering. Het hele vervoerssysteem kan hiermee betaalbaar blijven.

Goede afspraken en samenwerkingen in de regio’s zijn van groot belang om het doelgroepenvervoer betaalbaar te houden – voor de doelgroepen zelf, én voor de opdrachtgevers.