De markt bepaalt straks ons mobiliteitsbeleid

Met de opkomst van MaaS staan overheden op een kruispunt om te bepalen hoe we de maatschappelijke belangen binnen mobiliteit kunnen bewaken. Moet de overheid aan de voorkant sturing geven en de regie pakken of krijgt de markt de vrije hand in MaaS en repareren we ongewenste effecten achteraf?

Overheden hebben een cruciale rol om maatschappelijke belangen te borgen en te behartigen. De komst van MaaS kan een transitie in mobiliteit teweegbrengen. MaaS zal op termijn ervoor zorgen dat voor iedereen de beste vervoersvorm wordt geboden tegen de beste prijs. Maar komt de individuele behoefte wel overeen met de maatschappelijke belangen? Individuele keuzes dragen niet altijd bij aan het maatschappelijk belang, zeker niet op de lange termijn. Mobiliteit heeft niet alleen invloed op het reizen van A naar B, maar op vele andere aspecten van de samenleving, zoals leefbaarheid, klimaat en sociale cohesie. Met de opkomst van MaaS staan we op een kruispunt: bepaalt de markt straks ons mobiliteitsbeleid of houdt de overheid de touwtjes in handen?

Toekomst: sturing mobiliteit door de markt?
MaaS zal niet alleen invloed hebben op de mobiliteitskeuzes van mensen, maar ook het mobiliteitsaanbod en zelfs waar nieuwe investeringen in infrastructuur nodig en gewenst zijn. Marktpartijen worden op dit moment als partijen gezien die het aanbod van vervoersdiensten het beste kunnen laten aansluiten bij de vraag. Met de komst van commerciële MaaS-dienstverleners betekent dit dat zij letterlijk aan de knoppen komen te zitten bij het bepalen van het mobiliteitsaanbod en beïnvloeding van de mobiliteitskeuzes. Gezien de (commerciële) belangen van marktpartijen is het maar de vraag of de maatschappelijke belangen de boventoon voeren in de aangeboden keuzes. Waarom zouden commerciële MaaS-dienstverleners zich namelijk druk maken over maatschappelijke belangen, zoals sociale inclusie, leefbaarheid en klimaat? Als er een hoger rendement is te behalen door veel meer mensen te laten reizen met deelauto’s, dan zal dat bepalend zijn voor het aanbod. En reken maar dat die partijen dan bij de overheid aankloppen als er ergens file- of parkeerknelpunten aangepakt moeten worden. Een goed voorbeeld van een dienstverlener die zich nauwelijks bezighoudt met de negatieve maatschappelijke effecten van een dienst die zij leveren is AirBnB. Verschillende overheden moeten maatregelen nemen om deze effecten in te perken. Zo heeft het nieuwe college van Amsterdam bekend gemaakt dat zij de drukte in de stad te lijf willen gaan door AirBnB in drukke delen van de stad te verbieden. Hard overheidsingrijpen blijkt noodzakelijk inclusief alle (maatschappelijke) kosten die hiermee gemoeid zijn.

Dan kun je zeggen: maar als we als overheid commerciële MaaS-dienstverleners contracteren kunnen we toch sturen op het aanbod en handelen?  Dat klopt uiteraard, maar als we willen dat partijen creatief zijn in het aanbieden van diensten moeten ze ook vrij kunnen handelen waarmee je je eigen sturingsmogelijkheden weer uit handen geeft. Een andere weg is dus nodig. Dit is de weg waarin een publieke MaaS-dienstverlener maatschappelijke belangen behartigd en uitgaat van beleidsdoelen van overheden en zich dus niet laat leiden door commerciële belangen. De overheid zit hierdoor direct aan de knoppen om het mobiliteitsaanbod en beïnvloeding van de mobiliteitskeuze van de reiziger aan te sluiten op de verschillende ambities van overheden. Alleen dan kan de overheid aan het stuur blijven zitten en marktpartijen de creativiteit te laten zoeken in ontwikkeling van nieuwe en slimmer mobiliteitsoplossingen en deze efficiënt uitvoeren al dan niet (deels) gefinancierd door de overheid.

De overheid moet aan het stuur zitten!
We hebben nu de kans om mobiliteitsdiensten beter aan te sluiten op de behoeftes van reizigers, maar laten we deze kans ook aangrijpen om het aanbod van mobiliteitsdiensten beter aan te laten sluiten op maatschappelijke belangen en beleidsdoelen. We staan voor uiterst complexe opgaves op het terrein van bijvoorbeeld het terugdringen van de CO2-uitstoot en bereikbaarheidsopgaves. Met de overheid als MaaS-dienstverlener kunnen we hierin stappen zetten, zonder dat overheden en marktpartijen in een wurggreep terecht komen waardoor vernieuwingen niet doorgevoerd worden. De rijksoverheid moet hier een sterke regierol in oppakken, waarbij de MaaS-dienstverlener een publieke organisatie wordt die vraag en aanbod niet alleen afstemt op de individuele behoeften, maar ook op de maatschappelijke noodzaak.

We beseffen ons dat we met bovenstaande een geluid laten horen dat in lijkt te gaan tegen de ideeën over marktwerking en het betrekken van marktpartijen in MaaS. Benieuwd naar een goed debat zien we uw reactie graag tegemoet.

Deze blog is geschreven door:
Jacky Lodewijks – Forseti
Lars Matthijssen – Mobycon People